علائم هشدار دهنده استرس کودکان

عوامل استرس در کودکان متفاوت است؛ تغییر یا نیاز به تطابق با محیط، شروع فعالیتی جدید، تغییرات و وقایعی نظیر مرگ یا بیماری در خانواده و ... ممکن است کودکان را دچار استرس کند و آنها را تحت فشار قرار بدهد. همراه ما باشید، در این مقاله میخواهیم علائم استرس در کودکان و راههای درمان آن را بررسی کنیم.
گاهی کودکان درمورد استرس و مشکلات خود مستقیما صحبت نمیکنند، در این شرایط والدین وظیفه دارند سر صحبت را باز کنند و دریابند که چه چیزی کودک را آزار میدهد. در واقع علیرغم سکوت، کودکان میل دارند که والدین به آنها کمک و مشکلشان را حل کنند. برای رفع استرس کودکتان، ابتدا باید بفهمید که این استرس نتیجهی کدام تغییرات منفی و ناخوشایندِ زندگی اوست. در مواردی استرس در کودکان میتواند خوب و مثبت باشد، اما استرس شدید بر شیوهی تفکر، فعالیت و احساسات کودک اثرات مخربی میگذارد.
عوامل ایجاد استرس در کودکان چیست؟
کودکان در حین رشد و بلوغ یاد میگیرند که با استرس مواجه شوند و به آن واکنش نشان بدهند. بسیاری از عواملی که موجب استرس میشوند، برای بزرگسالان قابلمدیریت هستند، اما برای کودکان بسیار پیچیده و آزاردهندهاند، درنتیجه حتی تغییرات کوچک نیز میتوانند بر احساس آرامش و امنیتِ کودکان خدشه وارد کنند.
استرس علائم متفاوتی دارد که هر كدام از آنها می توانند ند علائم شرایط یا بیماری های دیگری غیر از استرس باشند. ولی به هر حال به هر تغییر ناگهانی در رفتار کودکان که مربوط به مراحل رشد نباشد باید توجه کرد. بعضی از این علائم و یا یک یا دو مورد ناگهانی که مدتی دراز به طول انجامند، نیازمند مراقبت های بیشتر هستند. به هر صورت هرگاه استرس وارد زندگی کودک شود به طوریکه کودک احساس سرخوردگی، پریشانی یا بیماری فیزیکی کند باید به یک متخصص( پزشک کودکان، مشاور مدرسه و یا یک روان شناس) مراجعه کرد.
علائم استرس: تا 5 سالگی
کودکان اغلب نمی توانند به شما بگویند که دچار استرس شده اند اما رفتارشان آنرا آشکار می کند. نوزادان، نوپاها و کودکان پیش دبستانی استرس خود را با چسبیدن به والدین، گریه ی بیش از حد معمول، کج خلقی و رفتارهای واپس رو (مثل مکیدن انگشت شصت، خیس کردن رخت خواب، ترس از تاریکی و ...)، جنبش، دعوا و كتك كاری و نرفتن به دستشویی، نشان می دهند. البته گریه، کج خلقی و بیدار خوابی شبانه ممکن است واکنشی طبیعی به مرحله ای از رشد هم باشد. کودکان ممکن است طی فراگیری ایستادن، صحبت کردن یا دیگر مهارت ها دچار خستگی شوند. ممکن است چند روزی بیش از حد گریه کنند و دوباره به خصوصیات معمولشان برگردند. اگر این حالت ادامه یافت ممکن است نشانه ی استرس باشد.
از دیگر علائم استرس می توان به عصبانیت، رفتار های پر خطر و حتی واكنش نا متعارف به صداهای ناگهانی و بلند اشاره كرد. این واکنش تکان خوردن یک عامل بارز وجود استرس در نوزادان و كودكان نوپااست.
علائم استرس: 6 تا 11 سالگی
این گروه نسبت به گروه سنی قبلی بهتر می توانند درباره استرس خود به شما پیام بدهند و به شما بگویند كه استرس دارند. البته چه بگویند كه استرس دارند یا خیر در صورت مواجه شدن با استرس بازهم رفتارهای غیرعادی از خود بروز می دهند.
کودکان مدرسه ای که استرس دارند اغلب علائمی چون شکم درد، سردرد، مشکلات تنفسی، مشکلات خواب، بی اشتهایی یا پر اشتهایی، بهبود دیر پس از بیماری، لکنت زبان، نیاز زیاد به رفتن دستشویی یا دندان غروچه کردن خصوصا هنگام خواب دارند.
آنها اغلب بینی شان را زیاد می گیرند و ناخن هایشان را کوتاه می کنند و کابوس می بینند و ممکن است به رفتارهای خردسالی برگردند( خیس کردن رختخواب، کج خلقی و حرف زدن بچه گانه).
همچنین کودکان استرس دار ممکن است دروغ بگویند، قلدری و سرکشی کنند، خشم بروز دهند، تحریک پذیر شوند، رفتارهای نامنظم داشته باشند، دیگر کودکان را بزند، از رفتن به مدرسه سرباز زنند و در مدرسه نمرات پایینی بگیرند. ممکن است حملات وحشتزدگی داشته باشند، عقب بکشند، ناله کنند، افسرده باشند، علاقه به انجام فعالیت های روزانه را از دست بدهند، نگران به نظر برسند، تمرکز نداشته باشند، گریه کنند و تنبل باشند، سانحه پذیر باشند و یا دوستانشان را از دست بدهند.
1. درمورد استرس با کودک حرف بزنید
وقتی احساس میکنید کودکتان با مشکلی روبهروست، با او حرف بزنید. سعی کنید احساس ناخوشایند او را به زبان بیاورید و درمورد آن صحبت کنید. مثلا بگویید: «بهنظر میاد هنوز از اتفاقی که توی زمینِ بازی افتاده ناراحتی عزیزم.» نباید کودک را متهم کنید. به هیچ عنوان نگویید: «هنوز ناراحتی؟ حالا مگه چی شده!» کودک را مقصر ندانید. با او همدردی کنید و نشان بدهید که به کودک خود توجه میکنید و میخواهید درمورد مشکلش بیشتر بدانید.
2. به حرفهای کودکتان گوش بدهید
از کودک خود بپرسید که مشکلش چیست؟ بهدقت به صحبتهایش گوش بدهید و علاقه، حوصله و توجه بهخرج بدهید. از قضاوت کردن، مقصر دانستن و نصیحت کردن کودکتان بپرهیزید. تنها کاری که باید بکنید این است که به حرفها و احساسات کودکتان گوش بدهید. سعی کنید با پرسیدن سؤالات مختلف، تمام قضیه را بفهمید. مثلا در خلال صحبتهایش از او بپرسید: «خب، بعدش چی شد؟» و سؤالاتی از این قبیل. برای حل مشکلات فرزندتان وقت بگذارید.
3. احساسات خود را درمورد استرس کودکتان بروز بدهید
نسبت به مشکلی که کودکتان تجربه میکند، واکنش نشان بدهید، مثلا میتوانید بگویید: «میدونم که چقدر برات سخت و ناراحتکننده بوده عزیزم» یا به او بگویید حق دارد از اینکه دوستانش او را به بازی راه ندادهاند، ناراحت باشد و این حرکت آنها بیانصافی بوده است. این جملات نشان میدهد که احساس کودک را میفهمید و به او توجه دارید. ابراز احساسات باعث میشود که کودک حمایت شما را درک کند. این نکته خصوصا زمانی که کودکان دچار استرس هستند، بسیار مهم است.
4. احساس کودک را با کلمات بیان کنید
بسیاری از کودکان خردسال، نمیتوانند احساساتشان را با کلمات بیان کنند. اگر کودک شما عصبانی یا ناامید و ناراحت است، از این واژهها در وصف حال او استفاده کنید تا او هم این واژگان را یاد بگیرد. بیان احساسات در قالب کلمات، موجب میشود کودک حالات احساسی خود را بشناسد و آنها را درک کند. کودکانی که میتوانند احساسات خود را در قالب کلمات ابراز کنند، دیرتر عصبانی میشوند و برای ابراز عصبانیت و ناراحتی خود از واژهها کمک میگیرند.

5. به فرزندتان کمک کنید تا به کارهایش فکر کند
اگر مشکل خاصی منجر به استرس کودکتان میشود، باید درمورد آن با کودک صحبت کنید و با هم بهدنبال راه چارهای برای حل مشکل باشید. کودک را به ارائهی راهکاری برای حل مشکل تشویق کنید. اگر لازم شد، میتوانید از روش طوفان فکری استفاده کنید اما همهی کارها را خودتان انجام ندهید.
مشارکت فعال کودک باعث ایجاد اعتماد به نفس در او میشود. از راهحلهای خوب او حمایت کنید و اگر لازم شد نکاتی را به آنها اضافه کنید. از او بپرسید: «نظرت دربارهی این راهحل چیه؟ موافقی؟»
6. مشکل را بزرگ نکنید
گاهی اوقات، فقط صحبت کردن و گوش دادن به مشکلات، به رفع ترس و اضطراب کودک کمک میکند. در این مواقع «حرف زدن» تنها چیزی است که برای حل مشکل لازم است. بعد از آن سعی کنید احساس بهتری داشته باشید و مشکل را بیش از حد بزرگ نکنید.
7. عامل استرس را محدود کنید
اگر موقعیتهای ویژهای باعث ایجاد استرس شدهاند، در صورت امکان سعی کنید آن موقعیتها را محدود کنید. مثلا اگر کلاسهای فوق برنامه یا فعالیتهای بعد از مدرسهی کودکتان زیاد است و فشار آنها باعث استرس در او میشود، میتوانید این فعالیتها را محدود کنید تا فرزندتان زمان و انرژی بیشتری در اختیار داشته باشد.
8. حامی و همراه کودکتان باشید
گاهی کودکان دوست ندارند درمورد مسائل و مشکلاتشان صحبت کنند، در اینگونه مواقع طوری رفتار کنید که او مطمئن باشد هر زمان که میلِ به حرف زدن پیدا کند، شما از او حمایت خواهید کرد. زمانی که کودکان مایل به صحبت کردن نیستند، به حمایت نیاز دارند و انتظار دارند که والدینشان آنها را تنها نگذارند. پس اگر میبینید که کودکتان استرس دارد، سرحال نیست یا روز بدی داشته است و درمورد آن حرف نمیزند، برنامهای ترتیب بدهید و در کنارش باشید. با هم قدم بزنید، فیلم ببینید، کیک و شیرینی بپزید یا بازیهای شاد و ساده انجام بدهید. حضور شما تأثیر فوقالعادهای روی او دارد و باور کنید احساس خوشایندی را در هردوی شما بهوجود میآورد.
9. صبور باشید
دیدن ناراحتی و استرسِ کودک، همیشه برای پدرها و مادرها ناخوشایند است، اما برای حل مشکل باید مقاومت و تلاش کنید. سعی کنید مهارت حل مسئله را در کودک خود تقویت و او را طوری تربیت کنید که بتواند در فراز و نشیبهای زندگی، واکنشهای درستی داشته باشد. هر وقت لازم بود کودک را آرام کنید و او را به تلاش برای رفع مشکل تشویق کنید. به جای اینکه خودتان بارِ تمام مشکلات و مسائل کودک را به دوش بکشید، آهسته و پیوسته او را در مسیر رشد و حل مسئله قرار بدهید.